Выхаваўчае значэнне твораў “матчынай школы” – калыханак і забаўлянак
Ад першага крыку немаўляці і да з’яўлення яго дзівосных “энікаў-бэнікаў”, “анцаў-цванцаў” дзіця развіваецца і выхоўваецца калыханкамі, забаўлянкамі, пацешкамі-гульнямі і шматлікімі іншымі паэтычнымі творамі, што нараджаюцца мацярынскай любоўю і замілаванасцю да свайго пестунка. Менавіта з гэтых, на першы погляд, просценькіх “баю-баю”, “ладачкі-ладкі”, “сарока-варона” і пачынаецца выхаванне будучых сапраўдных дачок і сыноў сваёй Бацькаўшчыны.
Першым у гэтым шэрагу стаяць калыханкі – песні маці над калыскай, калі жанчына, часта занята нейкай працай, ціхенька, замілавана і лагодна, суладна з пагойданнем люлькі, напявае свае поўныя мацярынскай пяшчоты імправізацыі. Любімы вобраз калыханкі – коцік-варкатун. Вось самыя распаўсюджаныясюжэты: “Ходзіць каток па сяле, носіць сон у кашале”, “Ходзіць каток па вароцях у чырвоненькіх чабоццях”, “А ты, коця, не вурчы”. Сярод іншых шматварыянтных калыханак пераважаюць “А-а, люлі-люлі, спаць”, “Люлі-люлі, прыляцелі гулі”.
Калыханкі простыя па кампазіцыі, з дакладным рытмам, сюжэт толькі прызначаны, але прысутнічае адпаведнасць, даецца канкрэтная і неабходная ўзросту малых інфармацыя. Прызначэнне калыханак – супакоіць, усыпіць дзіця. Гэта дасягаецца за кошт напеўнасці, пяшчотных гукаперайманняў. Маці хацелася, каб яе дзіця было здаровае, шчаслівае, вясёлае, і гэта вылівалася ў радкі чароўнай мелодыка-паэтычнай сілы.
Іншае, чым у калыханак, прызначэнне ў забаўлянак, пацешак: развесяліць, падтрымаць у дзіцяці радасныя эмоцыі ў час гульні. Калі немаўля прачынаецца, яму абавязкова зробяць “Пацягусенькі, пацягунюшкі”, а потым – “Ласачка, ласачка, дзе была?”. Далей настае чарга “Ладачкі, ладкі” – спачатку маці вучыцьдзіця пляскаць у далоні, а потым яно ўжо само пляскае, як толькі пачуе “Ладкі”. Пры гэтым у дзіцяці хутка развіваецца кааардынацыя рухаў, адчуванне рытму.
“Кую, кую ножку” – гульня з ножкамі дзіцяці, калі лёгенька, у рытм забаўлянкі пастукваюць малому па пятачцы. Першыя ўрокі мужнасці – казытанне двума пастаўленымі, як рожкі, пальцамі пад словы: “Ідзе каза рагатая, ідзе каза бадатая, на каго пападу, таго закалю”. Пазней пачынаеццагушканне дзіцяці наназе пад разнастайныя “Гойда, гойда, гайдамаш”, “Чук, чук, чук паехалі” і інш.
Унікальная сярод забаўлянак – гульня з пальчыкамі “Сарока-варона”, дзе пальчык-хлопчык не атрымлівае кашкі, таму што нічога не рабіў.
Паводле мастацкай формы забаўлянкі – гэта вершаваныя і рыфмаваныя шматрадкоўкі, часта ў форме дылогу, жартоўна гумарыстычнага, вясёлага, гарэзлівага зместу. Яны толькі часам маюць элементы мелодыі, а ў большасці выпадкаў прагаворваюцца рэчытатыўна, у рытме адпаведнага дзеяння і суправаджаюцца разнастайнымі рухамі, гульнёй з ручкамі і ножкамі, жывоцікам, галоўкай, носікам, вушкамі, вочкамі.
Калыханкі і забаўлянкі, якія дарослыя ствараюць для малых, узніклі і ўзнікаюцьу непасрэднай сувязі з народнай педагогікай. Гэта першыя эстэтычныя ўрокі ў разумовым, працоўным, маральныі і фізічным развіцці дзяцей.
